Tết Nguyên đán và Tết Nguyên tiêu được xem là những dịp lễ truyền thống quan trọng và có ý nghĩa nhất trong cả năm Âm lịch đối với người Việt Nam. Đây cũng là thời điểm được xem là vui nhất, nhộn nhịp nhất, ấm áp nhất trong năm với rất nhiều lễ hội được tổ chức cũng như những ngày nghỉ kéo dài giúp mọi người đoàn tụ cùng nhau sau một năm làm việc vất vả. Vậy sự khác nhau giữa Tết Nguyên đán và tết Nguyên tiêu là gì? Cùng đi tìm câu trả lời trong bài viết dưới đây!
1. Nguồn gốc của Tết Nguyên đán và Tết Nguyên tiêu
Điểm khác nhau của Tết Nguyên đán và Tết Nguyên tiêu trước tiên phải nhắc đến nguồn gốc của hai dịp này.
“Tết” đọc chính xác là “tiết”. “Nguyên đán” có gốc chữ Hán trong đó: “Nguyên” có ý nghĩa là sự khởi đầu hay sơ khai; “đán” có nghĩa là buổi sáng sớm. Tết Nguyên đán được người Việt Nam gọi là “Tết ta”, dùng để phân biệt với “Tết Tây” (Tết Dương lịch).
Tết Nguyên đán là một trong những nét văn hoá được du nhập vào Việt Nam trong thời điểm đất nước chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ văn hoá Trung Hoa trong hơn 1000 năm Bắc thuộc.
Tết Nguyên đán có nguồn gốc từ đời Tam Hoàng Ngũ Đế (Trung Quốc) và có sự thay đổi theo từng thời kỳ.
Theo lịch sử Trung Quốc, Tết Nguyên đán có nguồn gốc từ đời Tam Hoàng Ngũ Đế và có sự thay đổi theo từng thời kỳ. Cụ thể, đời Tam Vương, nhà Hạ chuộng màu đen nên chọn tháng Giêng, tức tháng Dần. Trong khi đó, nhà Thương thích màu trắng nên lấy tháng Sửu, tức tháng Chạp là tháng đầu năm. Nhà Chu lại ưa sắc đỏ nên chọn tháng Tý, tức tháng mười một, làm tháng Tết. Các vua chúa nói trên quan niệm về ngày giờ “khai thiên ;lập địa” như sau: Giờ Tý thì có trời, giờ Sửu có đất, giờ Dần sinh ra loài người nên đặt ra các ngày Tết khác nhau.
Đến thời Đông Chu, Khổng Tử cho đổi ngày Tết vào một tháng cố định là tháng Dần. Đời Tần Thuỷ Hoàng, ông cho đổi qua tháng Hợi, tức tháng Mười. Đến đời nhà Hán, vua chúa lại cho đặt ngày Tết vào tháng Dần, tức tháng Giêng. Kể từ đó, không có triệu đại nào thay đổi về tháng Tết nữa.
Trước đây, ngày Tết thường kéo dài từ Mồng Một đến hết ngày mồng Bảy, do đời Đông Phương sóc, ông cho rằng, ngày khai thiên lập địa có thêm giống gà, ngày thứ hai có thêm chó, ngày thứ ba thêm lợn, ngày thứ tư sinh dê, ngày thứ năm sinh trâu, ngày thứ sáu sinh ngựa, ngày thứ bảy sinh ra loài người, ngày thứ tám mới sinh ra ngũ cốc.
Trong khi đó, Tết Nguyên tiêu hay còn có tên gọi khác là Rằm tháng Giêng diễn ra muộn hơn so với Tết Nguyên Đán. Theo truyền thuyết xưa, nguồn gốc Tết Nguyên tiêu bắt nguồn từ việc đồng áng.
Tết Nguyên tiêu có nguồn gốc từ các hoạt động của Phật giáo.
Vào Rằm tháng Giêng, bà con nông dân sẽ chuẩn bị khẩn trương mọi thứ để đến tối ngày 15/1 Âm lịch, bà con sẽ ra đồng thu gom cây cỏ khô và châm lửa tiêu huỷ sâu bọ.
Một số ý kiến khác cho rằng, Tết Nguyên tiêu có nguồn gốc từ các hoạt động của Phật giáo. Vào ngày này, chư tăng phật tử sẽ tập trung để nghe Đức Phật thuyết pháp. Vì vậy, những người theo đạo Phật thường dùng ngày này để tưởng nhớ tới Đức Phật. Tuy Rằm tháng Giêng so với rằm tháng Tư (Phật đản) và rằm tháng Bảy (Vu lan) không có quy mô lớn nhưng lại có ý nghĩa đặc biệt.
Tết Nguyên tiêu diễn ra cùng tháng với Tết Nguyên đán và ngày lễ Thượng Nguyên trong dân gian. Đây cũng là ngày rằm đầu tiên của năm mới nên nhận được sự tham gia của đông đảo mọi người, nhằm cầu nguyện cho một năm mới an lành.
2. Ý nghĩa của Tết Nguyên đán và Tết Nguyên tiêu
Ý nghĩa của Tết Nguyên đán và Tết Nguyên tiêu cũng có những điểm khác nhau nhất định.
Tết Nguyên đán là thời điểm giao cảm giữa đất trời và con người với thần linh trong quan niệm của người phương Đông. Thời điểm này cũng vô cùng thiêng liêng khi mọi gia đình có dịp đoàn viên sau một năm làm việc vất vả. Mỗi khi Tết đến, dù làm bất cứ công việc gì, ở bất cứ nơi đâu, ai cũng mong muốn được trở về sum họp cùng gia đình trong 3 ngày Tết.
Tết Nguyên đán còn có ý nghĩa tạ ơn, hướng về nguồn cội
Tết Nguyên đán cũng là dịp để mọi người đón một năm mới an lành, sung túc, thuận lợi trong cả năm, tạm gác lại những điều không may mắn trong năm cũ. Do vậy, vào dịp Tết mỗi năm, nhà nào cũng tất bật dọn dẹp, sắm sửa và trang trí lại nhà cửa. Giá trị “làm mới” của Tết Nguyên đán còn mang ý nghĩa nhiều hơn về phần tình cảm và tinh thần khi dịp này, mối liên hệ với người thân trở nên gắn bó hơn, tràn đầy năng lượng và các giá trị tích cực.
Tết Nguyên đán còn có ý nghĩa tạ ơn, hướng về nguồn cội. Con cái biết ơn cha mẹ, cha mẹ tạ ơn ông bà, tổ tiên… Nhân viên bày tỏ sự biết ơn với lãnh đạo, lãnh đạo cũng thể hiện sự biết ơn nhân viên thông qua những buổi tiệc hoặc quà thưởng Tết.
Khác với Tết Nguyên đán, Tết Nguyên tiêu là dịp để người dân lên chùa lạy Phật, ước nguyện cho một năm mới bình an hay thực hiện các hoạt động cúng sao giải hạn. Ngoài ra, Tết Nguyên tiêu cũng là ngày rằm đầu tiên của năm mới. Mọi người sẽ chú trọng vào lễ bái chư Phật, chư Tăng, chư Bồ-tát, phóng sanh, cúng dường Tăng Ni và làm những công việc phước thiện để cầu nguyện cho gia đình, cho cộng đồng, cầu cho quốc thái dân an, chúng sanh an lạc và mưa thuận gió hòa.
Hoạt động “Hội hoa đăng” diễn ra vào Tết Nguyên tiêu
Tết Nguyên tiêu đối với người Hoa cũng được coi là một ngày lễ rất thiêng liêng trong dịp đầu năm mới với tên gọi khác là “Hội hoa đăng”. Lễ có nguồn gốc từ tập tục cúng tế thời vua Hán Vũ Đế. Vào ngày này, người dân sẽ treo đèn trên cây nêu trước cửa nhà, đốt đèn, chơi đèn lồng, thời gian kéo dài từ 13 đến 17 tháng Giêng Âm lịch.
Tết Nguyên tiêu còn có những tập tục khác như ăn bánh trôi, ngâm thơ… đặc biệt là viết những ước nguyện của bản thân lên đèn lồng hoặc bỏ vào tờ giấy gắn trên đèn, thả bay lên trời với mong muốn điều ước của mình sẽ trở thành hiện thực.
Tại Việt Nam, y nghĩa ngày Tết Nguyên Tiêu cũng bao gồm sự đoàn tụ, đoàn viên gia đình. Đây là dịp để các thành viên trong gia đình quây quần bên nhau, cùng nấu ăn, trò chuyện rồi thưởng trà, ăn bánh trôi nước và ngắm trăng.
Ngày Rằm tháng Giêng – Tết Nguyên Tiêu còn được coi là “Tết muộn”, vì nó diễn ra sau Tết Nguyên Đán. Đây là cơ hội để đoàn viên với những gia đình không thể đoàn viên vào đúng dịp Tết Nguyên Đán. Tết Nguyên Tiêu cũng là dịp ngày lễ cúng rất quan trọng, nên ông bà ta có câu: “Lễ Phật quanh năm không bằng ngày Rằm tháng Giêng”.
3. Những món ăn, loại hoa đặc trưng
Những món ăn đặc trưng vào hai dịp Tết Nguyên đán và Tết Nguyên tiêu cũng có những điểm khác nhau.
Vào Tết Nguyên đán, món ăn không thể thiếu trên mâm cỗ phải kể đến: bánh chưng, bánh tét, thịt mỡ, dưa hành, các loại nem, giò chả, gà luộc, măng khô,… Bên cạnh đó còn có các loại mứt, ô mai, bánh kẹo để ăn vặt, tiếp khách,…
Tết Nguyên đán không thể thiếu bánh chưng trên mâm cỗ
Đặc biệt, bánh chưng có thể kể đến là loại bánh đặc trưng và điển hình nhất trong ngày Tết Nguyên đán. Mang truyền thuyết và ý nghĩa quen thuộc với hầu hết người dân Việt Nam: “Gạo là thức ăn nuôi sống người, gạo nếp làm bánh hình tròn và hình vuông, để tượng trưng cho Trời Đất. Lá bọc ngoài, đặt nhân trong ruột để tượng hình cha mẹ sinh thành”. Từ đó, bánh chưng thấm đượm sự tinh tế, sâu sắc và khéo léo của ẩm thực Việt Nam.
Nhắc đến Tết Nguyên đán, không thể không nhắc đến những loại hoa chỉ nghĩ thôi là thấy Tết như hoa đào, hoa mai, cây quất,… Tết là dịp người người nhà nhà mua hoa về trưng với mong muốn cho không gian thêm nhiều sức sống, ấm cúng, đón tài lộc vào nhà nhân dịp năm mới đến.
Khá khác với Tết Nguyên đán, những món ăn đặc trưng được ưa chuộng vào Tết Nguyên tiêu có thể kể đến: xôi gấc, bánh trôi bánh chay, chân giò,…
Bánh trôi bánh chay mang ý nghĩa về sự suôn sẻ, trôi chảy về mọi chuyện trong năm mới
Đặc biệt, bánh trôi bánh chay (hay còn gọi là chè trôi nước) trở thành món ăn không thể thiếu vào dịp Nguyên tiêu. Người Việt từ xưa đến nay luôn quan niệm nếu có bánh trôi và bánh chay trên mâm cúng vào Nguyên tiêu, mọi việc quanh năm sẽ được trôi chảy, suôn sẻ và thông suốt, cuộc sống từ đó bớt những khó khăn trắc trở.
Người ta cũng hay chọn xôi gấc trong mâm cỗ cúng Nguyên tiêu bởi theo tín ngưỡng châu Á, màu đỏ tượng trưng cho sự may mắn và hạnh phúc. Do đó, việc cúng ngày rằm đầu tiên của năm mới không chỉ giúp mâm cỗ thêm trang trọng, bắt mắt hơn mà còn mang nhiều ý nghĩa về sự may mắn và những điều tốt đẹp cho gia đình, người thân.
Trên đây là một số điểm khác nhau cơ bản nhất giữa Tết Nguyên đán và Tết Nguyên tiêu được chúng tôi tổng hợp lại được. Là những dịp quan trọng nhất trong một năm, hy vọng qua bài viết này, độc giả có thể phân biệt được hai dịp Tết này để có những bước chuẩn bị chu đáo và kỹ lưỡng nhất, đón một năm mới bình an, may mắn và sung túc như ý.
